Oude kaart van de Veluwe
Unieke vondst
Oudst gedrukte kaart van de Veluwe ontdekt
“Aan de wegens zijn deugdzaamheid en menselijkheid zeer geëerde heer Johannes van Wely, liefhebber van de vrije wetenschappen, vooral van de geografie, zijn vriend, draagt Hendrik Hondius deze kaart uit genegenheid op”. Deze uit het Latijn vertaalde tekst verschijnt in de rolwerkcartouche op de vroegst gedrukte kaart van het Kwartier van Veluwe.
Deze kopergravure, waarop ook nog eens voor het eerst de naam van de Amsterdamse Henricus Hondius verschijnt, is sinds kort in de collectie van Cartografisch Antiquariaat Edward Wells BV te Ermelo. Het betreft een eerste staat (proefstaat) en is daarmee uniek. Het bestaan ervan was tot voor kort onbekend. Van de tweede staat is een viertal exemplaren getraceerd die zich onder meer bevinden in de collectie van de Bibliothèque Nationale te Parijs en in die van het Gelders Archief te Arnhem. Voor de volledigheid; er is een nog oudere kaart van de Veluwe, dit betreft een unieke 16e eeuwse manuscriptkaart van de hand van Christian Sgrooten. Deze kaart bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel.
De opdrachtgever was de bekende en bemiddelde Amsterdamse juwelier en diamantair Jan van Wely. De man die in 1616 op gruwelijke wijze werd vermoord aan het hof van Maurits van Nassau. In 1614 of 1615 gaf deze uit Barneveld afkomstige van Wely de opdracht aan Henricus Hondius tot het vervaardigen van een kaart van “zijn” Veluwe. Henricus, zoon van Jodocus Hondius, was een beroemd kartograaf en uitgever in Amsterdam. Hij aanvaardde de opdracht zonder meer van harte. Het waren vrienden van elkaar en niet alleen dat; er speelden allerlei (commerciële) belangen. Belangen die een direct verband hielden met de VOC en de stapelmarkt in Amsterdam in de vroege Gouden Eeuw. Henricus Hondius schakelde Nicolaas van Geelkercken in om de Veluwe in kaart te brengen. Deze van Geelkercken zou jaren later aangesteld worden door de Staten van Gelderland als officieel Gelders kartograaf.
Het waren gelijkgestemden, Hondius, van Wely en van Geelkercken. Ze waren streng Calvinistisch, hadden elk op korte afstand van elkaar een winkel in de nabijheid van de Dam en verkeerden direct of indirect in de kringen rond Maurits van Nassau. Ze behoorden tot de hoogste sociale klasse in de belangrijke koopstad Amsterdam. Ze hadden elkaar nodig.
Dit exemplaar, als enige oudtijds gekleurd, was ongetwijfeld bedoeld als een geschenk. Er was ook haast met de uitgave, zoals gebleken is uit analyse. Het betrof zonder meer een geschenk aan een belangrijke “zakenrelatie” van Jan van Wely, wellicht zelfs aan een vorstenhof in Bohemen. Mogelijk als toegevoegde kaart bij een Mercator-Hondius atlas heeft de kopergravure de bijna 400 jaar overleefd, na lange tijd te hebben verkeerd in een bisschoppelijke bibliotheek in Hongarije. Is de atlas geconfisqueerd in de beginperiode van de 30-jarige oorlog (ca. 1620) door de katholieken op de gevluchte protestanten? Zeer wel mogelijk. Eén ding staat vast; De Veluwe is nu weer terug op de plaats waar hij hoort te zijn; De Veluwe.
Dit exemplaar en enkele andere bijzondere kaarten van de Veluwe zijn in bruikleen gegeven door Cartografisch Antiquariaat Edward Wells BV aan museum Het Pakhuis in Ermelo. Deze tijdelijke expositie is van 10 t/m 31 maart te bewonderen. Het Pakhuis is van dinsdag t/m zaterdag geopend van 10.30 – 16.30.
KLIK OP DE AFBEELDING OM TE VERGROTEN
Omstreeks 1620.